SLAPPy, whistleblowerzy i … karmienie piersią

 

SLAPPy, whistleblowerzy i … karmienie piersią

 

„Najwyższy czas uświadomić sobie potrzebę pełnej przejrzystości w obszarach mających wpływ na interesy publiczne, takich jak zdrowie i bezpieczeństwo konsumentów. Chociaż zasada ta jest uznawana w teorii, nie jest stosowana w praktyce” (Y. Motarjemi, Yasmine Motarjemi: The untold facts about the Nestlé case, 01.05.2023 [1])

Dziś wpis zainspirowany szkoleniem ze SLAPPów organizowanym przez Sieć Obywatelską Watchdog Polska we współpracy z Prague Civil Society Centre w ramach projektu „Solidarni przeciw SLAPP", w którym to szkoleniu miałam przyjemność niedawno uczestniczyć jako żądna wiedzy prawniczka i laktywistka😊.

Szkolenie bardzo merytoryczne, świetnie prowadzone, polecam wszystkim adwokatom, radcom prawnym, sędziom (tak, sędziowie też się muszą uczyć😊) i oczywiście aplikantom tych szacownych zawodów, a także różnym aktywistom, niezależnie od tego, czy działają na szczeblu lokalnym, czy ogólnokrajowym. Bo jest to przydatna wiedza i dla nas prawników (ale aktywistów też) wręcz niezbędna, a jak się okazuje mało się o tym mówi (prawdę mówiąc i ja nie wiedziałam za bardzo o co chodzi, jak znajoma wysłała mi info o szkoleniu, a i nic na ten temat nie słyszałam ani na studiach prawniczych, ani podczas aplikacji sądowej…).  Na pewno wkrótce ulegnie to zmianie z uwagi na dyrektywę antySLAPP-ową, która niedawno została podpisana i czeka teraz na wdrożenie. Więcej na ten temat możecie poczytać na stronie https://siecobywatelska.pl (np. [2]).

No dobrze, ale co są te SLAPPy i co mają wspólnego z karmieniem piersią?

Człon pierwszy pytania, to temat rzeka😊 i znów po więcej odsyłam na przywoływaną już stronę Sieci Obywatelskiej Watchdog Polska, gdzie możemy m.in. przeczytać, że Strategiczne Pozwy Przeciwko Partycypacji Publicznej, czyli SLAPPy (Strategic Lawsuits Against Public Participation) są jednym z bardziej skutecznych narzędzi tłumienia debaty publicznej. Rządy i korporacje wytaczają procesy dziennikarzom i aktywistom, rzekomo w obronie swojego dobrego imienia. W rzeczywistości chodzi o to, aby opinia publiczna nie dowiedziała się o korupcji lub o innych nieprawidłowościach sygnalizowanych przez osoby, którym wytacza się takie procesy. Celem jest nie tylko uciszenie niewygodnych osób, ale także wywołanie tzw. efektu mrożącego, aby inni bali się podejmowania takich tematów [3].

Jak widać, aktywiści są szczególnie zagrożeni SLAPPami oraz różnymi quasi-SLAPPowymi zachowaniami ze strony podmiotów, dla których niewygodne są ich działania, podejmowane w interesie publicznym, w tym w obszarze zdrowia publicznego, a więc również w obszarze związanym z karmieniem piersią. Może to dotyczyć np.:

• Ø    ujawniania różnych nieprawidłowości w szpitalach i POZach;
• Ø ujawniania problemu konfliktu interesów na różnych szczeblach (powiązań pracowników tych jednostek,jak i urzędników z firmami produkującymi żywność dla niemowląt i małych dzieci oraz produkty pokrewne), rzutującego na podejmowanie decyzji w obszarze zdrowia publicznego i w efekcie szkodzącego karmieniu piersią (o konflikcie interesów mówię szerzej w live pt. Rozmowa: prawo, marketing i manipulacja vs Twoja laktacja – zachęcam do posłuchania nagrania [4]);
• Ø ujawniania naruszeń Międzynarodowego Kodeksu Marketingu Produktów Zastępujących Mleko Kobiece wraz z następującymi po nim rezolucjami WHA (dalej: Kodeks WHO) [5] i przepisów go wdrażających (o Kodeksie mówię również w ww. nagraniu, zachęcam do posłuchania).

Ujawnianie naruszeń Kodeksu WHO i przepisów go wdrażających przez firmy produkujące żywność dla niemowląt i małych dzieci oraz butelki do karmienia i smoczki do nich, w tym tzw. naming and shaming/name and shame*, wiąże się z ryzykiem reakcji tych firm, próbą zastraszenia i uciszenia, co już na wstępie może „nieco” paraliżować, zważywszy na to z jak dużymi graczami mamy tutaj do czynienia i jak duże kontakty w praktyce mają te firmy. Świetnie pokazuje to film w reżyserii Danisa Tanovica pt. „Tigers” (2014) [6], opisujący prawdziwą historię pakistańskiego whistleblowera (czyli sygnalisty) – byłego pracownika Nestlé, który po tym jak zobaczył skutki agresywnych i nieetycznych działań marketingowych tej firmy w Pakistanie (śmierć i cierpienie wielu niemowląt…), w których jako sprzedawca uczestniczył, odszedł z firmy i zaryzykował wszystko, by ujawnić całą sprawę (w trudnej walce z tą wielką korporacją pomagał mu IBFAN). Nie chcę spoilerować, dlatego nie opowiadam dalej, ale zachęcam wszystkich, a zwłaszcza pracowników ochrony zdrowia i innych osób wspierających matki niemowląt i małych dzieci (np. promotorzy karmienia piersią) do obejrzenia tego filmu, ponieważ świetnie pokazuje on na czym polega konflikt interesów i obnaża sposób działania przemysłu żywnościowego dla niemowląt i małych dzieci, w tym ich taktyki marketingowe. A przy okazji jest przykładem takiego SLAPPowego zachowania wielkiej korporacji i pokazuje również jak bardzo jest potrzebna ochrona dla whistleblowerów.

Film mam (za co dziękuję Patti Rundall z Baby Milk Action) i w każdej chwili możemy zorganizować jego wspólne oglądanie wraz z dyskusją, w tym online jeśli jakaś dobra dusza wie jak to zrobić (kontakt do mnie na blogu i na profilu Prawo i Laktacja na fb)😊. Film jest przeznaczony do celów niekomercyjnych, także nie pobieram żadnych opłat za jego wyświetlenie. Dzięki uprzejmości organizatorów szkolenia ze SLAPPów udało nam się Tigersa obejrzeć podczas drugiego zjazdu i dodać moje trzy gorsze tytułem wprowadzenia do tematu i podsumowania😊. Także trochę prawników i aktywistów wie już o co chodzi. I dobrze, bo kropla drąży skałę😊.

Ten kto myśli, że przykład Tigersa jest relewantny tylko dla biednych krajów i nic takiego nie ma prawa zdarzyć się w Europie, w tym w Polsce, jest niestety w błędzie. W całej tej historii nie chodzi zresztą tylko o brudną wodę… Film pokazuje szkodliwe praktyki korporacyjne (nieetyczne działania marketingowe, w tym sponsoring w różnych jego formach, np. sponsoring wydarzeń medycznych, zastraszanie i uciszanie sygnalistów, zapobieganie krytycznym relacjom w mediach, etc.), które wciąż mają miejsce (polecam lekturę broszury do filmu, która szerzej naświetla ten problem [7]). Historia Tigersa niestety ciągle żyje..

Niedawnym głośnym przykładem jest sprawa sygnalistki Yasmine Motarjemi – byłej Kierowniczki ds. Bezpieczeństwa Żywności w Nestlé, niestety nie zawsze rzetelnie opisywana w mediach, o czym wspomina sama zainteresowana (polecam wywiad z nią opublikowany na https://www.humanrights.ch/de/ [1]). Jak podkreślono w wywiadzie, wbrew temu co twierdzi Nestlé i niektóre media, sprawa ta nie jest jedynie zwykłym sporem pracowniczym, czy sprawą osobistą, ale dotyczy zdrowia milionów ludzi [1]. Przed jej krótkim przedstawieniem warto wspomnieć, że Jasmine Motarjemi otrzymała w 2019 r. w Parlamencie Europejskim Nagrodę GUE/NGL dla Dziennikarzy, Sygnalistów i Obrońców Prawa do Informacji [8], ustanowioną na cześć Daphne Caruany Galizii, maltańskiej dziennikarki śledczej, zamordowanej za ujawnienie afer korupcyjnych [9].

Jak czytamy w wywiadzie, w 2012 r. Yasmine została zwolniona ze stanowiska kierownika ds. bezpieczeństwa żywności, po tym jak bezskutecznie zgłaszała firmie spostrzeżone przez nią uchybienia w zakresie bezpieczeństwa żywności. Złożyła pozew przeciwko Nestlé o molestowanie/nękanie (harassment), który wywołał trwającą 12 lat batalię prawną, przeplataną różnymi postępowaniami sądowymi i manipulacjami korporacji w celu uciszenia Yasmine (SLAPPy). I chociaż ostatecznie whistleblowerka wygrała (korzystny dla niej wyrok sądowy zapadł w 2022 r., a firma się od niego nie odwołała), to jednak sprawa ta pokazuje smutną rzeczywistość, w której sygnalista ujawniający tak ważne dla zdrowia publicznego sprawy jest osamotniony, a wielka korporacja w rezultacie bezkarna. Yasmine opowiada w wywiadzie, że po tym, jak władze Nestlé nie zareagowały na zgłaszane przez nią nieprawidłowości zagrażające bezpieczeństwu konsumentów, wysłała swoje raporty do organów ds. zdrowia w różnych krajach, niestety jednak jej zgłoszenia nie zostały rozpatrzone. Mówi o obojętności władz, społeczeństwa obywatelskiego i specjalistów ds. bezpieczeństwa żywności na poruszane przez nią problemy oraz o cenzurze medialnej, dezinformacji i manipulacji. Zdradza też, że Nestlé kilkakrotnie proponowała jej zawarcie ugody, na którą się nie zgodziła m.in. z uwagi na zawarty w niej warunek: całkowite milczenie na temat jej doświadczeń związanych z bezpieczeństwem żywności w Nestlé. Co więcej, korporacja nie chciała przyznać się do swojej winy, błędów w zarządzaniu bezpieczeństwem produktów, ani braku reakcji na ostrzeżenia byłej pracownicy. Tak ważna dla zdrowia publicznego sprawa zostałaby więc oficjalnie zamieciona pod dywan, a wolność słowa stłamszona [1]. Jasmine wyjaśnia także, że blokowanie i sabotowanie jej pracy przez kierownictwo Nestlé przyczyniło się do poważnych incydentów, w które zamieszana była korporacja, takich jak incydent z melaminą w Chinach, wskutek którego zatruciu uległo 300 000 osób, czy przypadki zatrucia pokarmowego Escherichia coli w USA, dla 77 osób zakończone poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi [1].

Jak podsumowuje whistleblowerka, sprawa o molestowanie/nękanie została wprawdzie zakończona (i wygrana przez Jasmine), jednak główny problem pozostaje nierozwiązany, tym bardziej, że kierownictwo Nestlé nie przyznaje się do niewłaściwego zarządzania zgłaszanymi przez nią alertami oraz ignoruje fakt, że nękanie Kierowniczki ds. Bezpieczeństwa Żywności i odmowa podjęcia działań w związku z jej ostrzeżeniami stanowi naruszenie zasad bezpieczeństwa żywności [1].

Powyższe sprawy pokazują, jak bardzo potrzebna jest efektywna regulacja prawna, która nie tylko będzie chronić sygnalistów takich jak Jasmine, czy bohater Tigersa, ale także jasno określać środki prawne, które należy zastosować w przypadku niepodjęcia działań przez korporacje lub władze w związku ze zgłoszonymi nieprawidłowościami. Konieczne jest także pełne wdrożenie Kodeksu WHO do ustawodawstw krajowych państw na całym świecie oraz edukowanie i informowanie społeczeństwa w temacie objętym niniejszym wpisem (problematyka: SLAPPów, sygnalistów, ochrony przed wpływami marketingowymi producentów i dystrybutorów żywności dla niemowląt i małych dzieci oraz produktów pokrewnych, w tym kwestii prawnych z tym związanych).

Na marginesie i bez wchodzenia w ocenę merytoryczną (to może na następny wpis?) wspomnę tylko, że w Polsce trwają prace nad ustawą o ochronie sygnalistów [10], zmierzające do wdrożenia dyrektywy unijnej [11] w tym zakresie (osoby zainteresowane tematem odsyłam do źródeł). Natomiast Kodeks WHO jest jedynie w niewielkim zakresie wdrożony do prawa polskiego (i unijnego) (zob. np. [12-13]), co skwapliwie wykorzystują przemysł żywnościowy i pokrewny również u nas. Jako prawniczka i aktywistka specjalizująca się w tym temacie robię wszystko, co w mojej mocy, aby to zmienić. Trzymajcie kciuki!

[* Naming and shaming/Name and shame to publiczne wytykanie i zawstydzanie w celu wpływania na praktyki korporacyjne, np. skłonienia do zmiany niewłaściwych praktyk marketingowych firmy]

Źródła:

[1] Yasmine Motarjemi: The untold facts about the Nestlé case, 01.05.2023, https://www.humanrights.ch/de/anlaufstelle-strategische-prozessfuehrung/interview-yasmine-motarjemi-the-untold-facts-about-the-nestle-case

[2] M. Błaszczyk, Czy rekomendacja Rady Europy i dyrektywa Parlamentu UE powstrzymają SLAPP-y?, 17.04.2024, https://siecobywatelska.pl/dyrektywa-anyslapp/

[3] SLAPP,  https://siecobywatelska.pl/slapp/

[4] Rozmowa: prawo, marketing i manipulacja vs Twoja laktacja, https://www.facebook.com/reel/1175801286912309

[5] World Health Organization, The International Code of Marketing of Breast-milk Substitutes. WHO, 1981 and subsequent relevant World Health Assembly Resolutions, https://www.who.int/teams/nutrition-and-food-safety/food-and-nutrition-actions-in-health-systems/code-and-subsequent-resolutions

[6] Zwiastun: https://www.youtube.com/watch?v=dJxsiUvccuM

[7] Baby Milk Action, booklet: The true story dramatised in TIGERS. HOW FAR WOULD YOU GO TO STOP INJUSTICE?, August 2015 (updated 2019), https://www.babymilkaction.org/wp-content/uploads/2022/10/2021-tigerstruestory_b5.pdf

[8] https://www.w-t-w.org/en/award-for-journalists-whistleblowers-and-defenders-of-the-right-to-information/

[9] https://youth.europa.eu/nnfe/daphne-caruana-galizia_pl

[10] https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12380700/katalog/13030339#13030339

[11] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (Dz.U. L 305 z 26.11.2019, s. 17), https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=celex%3A02019L1937-20230502

[12] A. Koronkiewicz-Wiórek, [w:] A. Wesołowska, A. Aleksandrowicz, B. Baranowska (red.), Raport z badania zgodności marketingu produktów dla niemowląt i małych dzieci w Polsce z Międzynarodowym Kodeksem Produktów Zastępujących Mleko Kobiece i kolejnymi rezolucjami WHA, Warszawa 2019, ISBN 978-83-7637-482-6

[13] A. Koronkiewicz-Wiórek, Kodeks WHO a prawo polskie. Wybrane kwestie w związku z prawną analizą wyników „Raportu z badania zgodności marketingu produktów dla niemowląt i małych dzieci w Polsce z Międzynarodowym Kodeksem Produktów Zastępujących Mleko Kobiece i kolejnymi rezolucjami WHA”, Kwartalnik Laktacyjny 2020;1:25-2

#Slapp #watchdog #whistleblowers #Tigers #COI #NoFreeLunch #WHOCode #StopPredatoryMarketing #breastfeedingprotection #BabiesBeforeProfit #IBFAN #CodeHeroes #lawandlactation #KodeksWHO #DośćNieetycznegoMarketingu #ochronakarmieniapiersią #prawoilaktacja